کرامت انسانی، آزادی فردی، و برابری شهروندان
مبنایی برای قانون اساسی آینده ‌ی ایران

(Inspired by the German Basic Law and the vision of His Royal Highness Reza Pahlavi)

چکیده

در این مقاله، با الهام از اصل نخست قانون اساسی آلمان و بیانات روشنگرانه‌ی اعلیحضرت رضا پهلوی درباره ‌ی کرامت انسان، برابری شهروندان، و دموکراسی، به بررسی مفهومی، فلسفی و حقوقی کرامت انسانی پرداخته می‌شود. هدف آن است که این مفهوم بنیادین، همچون شالوده ‌ای استوار، در تدوین قانون اساسی آینده ‌ی ایران مدنظر قرار گیرد. مقاله نشان می‌دهد که ارج نهادن به کرامت فردی، سنگ‌بنای نظامی مبتنی بر عدالت، آزادی و حقوق برابر برای همگان خواهد بود.

کلمات کلیدی

کرامت انسانی، برابری شهروندان، آزادی فردی، قانون اساسی، دموکراسی، ایران، حقوق بشر، رضا پهلوی

مقدمه

اصل نخست قانون اساسی جمهوری فدرال آلمان با جمله‌ای آغاز می‌شود که به زیبایی شالوده ‌ی حقوق بشر را به تصویر می‌کشد:
„Die Würde des Menschen ist unantastbar.“ (کرامت انسان خدشه‌ناپذیر است)
کرامت انسانی، یا «Menschenwürde»، به معنای شأن ذاتی و ارزشی است که هر انسان، تنها به دلیل انسان ‌بودن خود، داراست؛ شأنی که غیرقابل معامله، تقسیم یا تعلیق است. این اصل، در بیانات اعلیحضرت رضا پهلوی نیز بارها به‌عنوان پایه‌ی هر نظام سیاسی آینده ‌ی ایران مورد تأکید قرار گرفته است. این مقاله، ضمن واکاوی مفهومی و حقوقی این اصل، پیشنهاد می‌دهد که قانون اساسی آینده ‌ی ایران، باید همانند قانون اساسی آلمان، بر مبنای احترام بی‌قید و شرط به کرامت انسان نوشته شود.

بحث

واژه ‌ی «Dignity» در زبان انگلیسی و «کرامت» در زبان فارسی، بار معنایی واﻻیی دارند. در معنای فلسفی، کرامت به این معناست که انسان، «ارزش ذاتی غیرقابل‌نقض» دارد. این ارزش، مستقل از جنسیت، دین، نژاد، قومیت یا باور سیاسی است و منشأ همه‌ی حقوق دیگر به‌شمار می‌رود. قانون اساسی آلمان با تأکید بر این اصل، از همان آغاز، به صیانت از آزادی، عدالت و صلح اجتماعی پرداخته است.
اعلیحضرت رضا پهلوی نیز با تأکید بر آزادی فردی، برابری شهروندان، و جدایی دین از حکومت، نشان داده ‌اند که نظم سیاسی آینده، باید بر پایه‌ی حرمت به کرامت انسان طراحی گردد. ایشان خواهان نظامی هستند که در آن، هر شهروند ایرانی، بدون تبعیض، دارای حقوق برابر، امکان مشارکت در حکومت، و برخورداری از امنیت، آزادی و منزلت باشد.

نتیجه‌گیری

اگر ملت ایران خواهان حکومتی مدرن، پایدار و مبتنی بر عدالت است، باید اصل «کرامت انسانی» را به‌عنوان نخستین و بنیادین‌ترین اصل قانون اساسی بپذیرد. احترام به کرامت انسان، ضامن آزادی، برابری و حق انتخاب آزاد مردم خواهد بود. این نوشتار، گامی است کوچک در مسیر بازخوانی ارزش ‌های بنیادینی که می‌توانند راه ‌گشای تدوین قانون اساسی آینده ‌ی ایران باشند.

نتایج

تحلیل منابع حقوقی، اسناد بنیادین بین‌المللی و گفتارهای سیاسی معاصر نشان می‌دهد که:
- کرامت انسانی، مفهومی جهانی، فرازمانی و فرادینی است که از ذات انسان و نه از مذهب، ملیت یا ایدئولوژی او ناشی می‌شود.
- اصل برابری حقوقی شهروندان، تنها در پرتو پذیرش کرامت انسان، معنا و کارایی واقعی می‌یابد.
- نظام آینده ‌ی ایران، اگر بر این مبانی استوار شود، قادر خواهد بود اعتماد ملی را بازسازی کرده، عدالت اجتماعی را برقرار نموده و به انسجام سیاسی پایدار دست یابد.

تقدیر و تشکر

نگارنده مراتب قدردانی خود را از تﻼش ‌های والای فعالان آزادی ‌خواه، به‌ویژه نهادهای مدنی، پژوهشگران حقوق بشر، و تمامی کسانی که در راه بازسازی آینده ‌ای آزاد و عادﻻنه برای ایران می‌کوشند، ابراز می‌دارد. همچنین از بیانات و راهبردهای روشنگرانه‌ی اعلیحضرت رضا پهلوی؛ گفتارهایی که مسیر آینده ‌ی سیاسی ایران را بر مبنای آزادی، برابری و کرامت انسانی ترسیم می‌کنند سپاس گزارم.

منابع

1. Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland – Artikel 1 & 2
2. The Universal Declaration of Human Rights (1948), United Nations
3. سخنرانی‌های رسمی اعلیحضرت رضا پهلوی، مجموعه بیانیه‌ها و گفتگوها
4. فلسفه‌ی حقوق بشر، مارتین لوتر کینگ و امانوئل کانت – ترجمه و اقتباس
5. آثار علمی در زمینه‌ی Human Dignity و Menschenwürde – دانشگاه‌های آلمان